Aile Şirketlerinde Kurumsallaşma Danışmanlığı
Aile şirketlerinde atılabilecek en doğru adım kurumsallaşmaktır. Kurumsallaşmasını tamamlayan aile işletmelerinin belirlediği hedeflere hızlıca ulaşması mümkündür. Aile şirketlerinde sürdürülebilirlik, şirketi ayakta tutan temel değerlerin bir sonraki kuşağa en iyi şekilde aktarılması için kurumsallaşma girişimlerinin zamanında uygulanması sağlanmalıdır.
Aile Şirketlerinde Kurumsallaşma
Ailenin bir üyesi veya üyelerin girişimi ile başlayan, daha sonra diğer bazı aile üyelerinin de dahil olduğu, en az iki aile üyesinin istihdam olduğu, sahipliği ve yönetimi aileye ait olan, kendine has birtakım özellikleri barındıran işletmelere aile şirketi denir.
TÜİK ve İstanbul Ticaret Odası verilerine göre Türkiye’de aile şirketlerinin ortalama ömrü 25 yıldır. Cumhuriyet öncesi dönemde kurulmuş ve bugün hala devam eden işletme sayısı sadece 69’dur. Yapılan araştırmalara göre Türkiye’deki tüm işletmelerin %95’ini, KOBİ’lerin ise %99’unu aile şirketleri oluşturuyor. Aile şirketlerinin ancak %30’u ikinci kuşağa, %12’si üçüncü kuşağa, %3’ü dördüncü kuşağa geçebiliyor.
Bu durumun birçok sebebinin olduğunun bilinmesiyle beraber temel sorun, aile şirketlerinin kurumsallaşamaması ve şirketin gelecek nesillere aktarılamamasıdır.
Kurumsallaşma, işletmenin tüm süreç ve işlevlerini tanımlayan ve disipline ederek sistem haline getiren bir anlayıştır. Aile şirketlerinde kurumsallaşma ayrıca ailenin kurumsallaşması ve aile, işletme ilişkilerini de kurallara bağlayan süreçtir.
Aile Şirketlerinin Karakteristik Özellikleri
Kurucunun üretim veya tüccarlık gibi işin pratiğinden gelmesi ve işi çok iyi bilmesi
Kurucunun işi bilgisi dışındaki işletme bilgilerinin genellikle zayıf olması
Kurucu liderin, aile bireylerini ve profesyonel çalışanları baskın biçimde yönetme eğiliminde olması
Aile içinde yaş büyüklüğüne göre hiyerarşinin oluşması
İşletmedeki önemli kararlarda ailenin etkin olması
Ailenin işi, işin aileyi etkilemesi
Ailenin istek ve ihtiyaçları ile işletmenin istek ve ihtiyaçlarının farklılaşması
Aile içi çekişmenin olması, aile üyeleri arasında beklenti çatışmaları
Aile ve iş problemlerinin açık açık konuşulmaması
Aile üyelerine tanınan imtiyazlar (az çalışma, çalışanlara müdahale, yüksek yetki, yüksek maaş vb.)
Aile üyeleri harcama kurallarının olmaması, şirketi kendi kasaları gibi görebilmeleri
Aile üyeleri ve tecrübeli çalışanlar arasında çatışmaların olması ve bu çalışanların işletmede barınamaması
İşletme yönetiminde profesyonel çalışanlara yetki devri yapılamaması
Kuşak geçişlerindeki çatışmalar
Yeni kuşakların geleceğe hazırlanamaması
Kurumsallaşma ve gelişim hızının düşük olması
Aile Şirketlerinde Aile İçi Çatışmalar
Aile işletmelerinde akrabaların çalışması başlangıç aşamasında fayda verirken, işletme büyüdükten sonra sıkıntı vermeye başlarlar. Bunun sebebi işletme büyüdükten sonra işlerin karmaşıklaşması ve etkili yönetim ile kurumsal yaklaşım gerekmesi sonucu akrabaların buna uyum sağlayamamasıdır.
Aile işletmelerinde diğer aile üyelerinin işe başlaması, ikinci neslin devreye girmesi, damat veya gelinin aileye ve işletmeye dahil olması, işletmenin hızlı büyümesi ile ailenin bilgi ve yönetim kabiliyetinin bu ilerlemeye ayak uyduramaması gibi nedenlerden problemler başlamaktadır. Kurumsallaşma sağlanamaması halinde, aile içi çekişme problemleri işletmeyi dar boğaza iterek kapanmasına sebep olabilir.
Aile ile işletmenin ayrı tutulması ve aile-iş ilişkilerinin karıştırılmaması birçok sorunu engeller. Aile içi çatışmaları ortadan kaldırmak için aile yönetimi ve iş ilişkileri kuralları, aile anayasası adı ile yazılı hale getirilmelidir. Yani aile ilişkilerinin de kurumsallaştırılması gerekir.
Ailenin alışkanlık, kültür, iletişim ve değerleri gibi kendine has özellikleri, aile üyelerinin beklentileri, seçilme, terfi ve çalışma şartları, özlük hakları vb. konular aile ile işletme ilişkileri kurallar aile anayasasında yazılmalıdır.
Aile şirketlerinde kurucu lider tarafından kurumsallaşmayı sağlayan işletmeler, sonraki nesillere emin adımlarla aktarılır, aile ve ülke için değer oluşturur. Aile şirketlerinde kurumsallaşma çalışmalarının başlaması ve gelişim için öncelikle aile lideri olmak üzere aile üyelerinin buna inanması ve içselleştirmesi gerekmektedir.
Aile İşletmelerinde Kurumsallaşma Zorunlu mudur?
Aile üyelerinden bir girişimci, kısıtlı bir sermaye ile kendi ve ailenin beden gücünü de katarak bir işletme kurar. Tek kişi veya ortaklıkla başlayan, daha sonra diğer aile üyelerinin de katıldığı ve şartlar uygun oldukça büyümeye devam eden aile işletmesi oluşmuş olur.
Belirli bir büyüklüğe kadar kurucular ve çevresindeki kısıtlı sayıda azimli ve vefakâr çalışanı ile hızlı ilerleyen işletmeler, büyüme arttıkça sorunlar yaşamaya başlarlar. Büyüme ve gelişmeyle ilgili bir plana dahil olmayan sorunlar, ortaya çıktıkça tek tek çözülür, işletme yoluna devam eder. Ancak kurumsal ve bütünsel bir yaklaşım ve anlayış olmadığından, bu çözümler yetersiz gelir.
Artan problemler karşısında gerek patron gerek çalışanlar kendi açılarından problemler yaşarlar ve güven ortamları zedelenir. Bunun yanında bazen yanlış verilen önemli kararlarında etkisiyle İşletme hızla dibe doğru ilerler. Bazen de kuruculara bağlı olarak hayatını sürdüren işletme, ani gelişmelerden dolayı kuruculardan uzaklaştığında veya onu kaybettiğinde krize girer. Çoğunluğu bu krizden çıkamaz ve işletme kapanır.
Birçok aile işletmesi, kurumsallaşmanın nasıl yapılacağını bilmediklerinden kurumsallaşma konusunda bir türlü adım atmamaktadırlar.
Aile işletmelerinin gelişmesi, sürekliliğinin ve nesillere devrinin sağlanabilmesi için, kurumsallaşması zorunludur. Kurumsallaşma, işletmenin kuruluş veya büyümeye başladığı noktada oluşmaya başlaması gereken bir kurallarla yönetim yaklaşımıdır. İşletmeler büyüdükçe kurumsal seviyenin de ilerlemesi gerekir.
Ailenin Kurumsallaşması Faaliyetleri
Danışmanlık kapsamında şirket kurumsallaşmasının yanında, aile ilişkilerini de kurumsallaştırılması çalışmaları proje iş planında detaylanır ve bir süreç dahilinde ele alınarak çözümler uygulanır.
Buradaki temel hedefler; Aile ilişkilerini düzenlemek ve kurallar oluşturmak, aile içinden gelen yöneticiler ile aile dışından gelen profesyonellerin kurumsal ilkeler ve kurallar çerçevesinde hareket ederek çatışma yerine birlikte çalışmaya ve değer üretmeye odaklanmalarını sağlamak, şirketin aile ilişkilerinden bağımsız ve ailenin de şirketten bağımsız bir şekilde yönetilmesini sağlamak ve aile-şirket etkileşim politikalarını oluşturmaktır.
Aile anayasası çalışmaları; Aile şirketlerinde kurumsallaşma sürecinin en önemli aşamasıdır. Aile içi ilişkilerin düzenlenmesi ve işletmeyi ilgilendiren ailevi konuların sağlıklı yönetilebilmesi için temel konulara ait kuralların yazılı hale getirildiği belgedir.
Aile üyelerini karşılıklı sevgi ve saygı çerçevesinde aynı hedef doğrultusunda tutabilecek, aile birliğini perçinleştirecek, bağlılığı ve güveni artıracak, açık iletişimi sağlayacak, modern işletme yönetimini benimseyecek, işletmede verimliği ve sürdürülebilirliği artıracak ilkeleri barındıran ve kuralları yazılı metin haline getirilen aile anayasası hazırlanır.
Aile Anayasası hazırlama sürecinde Aile meclisi oluşturulması, aile toplantılarının yapılması, aile değerleri, vizyonu ve amaçları, aile fertlerinin birbirleriyle ilişkileri, şirket çalışanları ile ilişkiler, ikinci nesil kariyer planlaması ve eğitim stratejileri, haleflik planlaması, şirket ortakları hiyerarşik yapısı, aile üyelerinin işe alınması, iş ahdinin sonlandırılması, aile mülkiyetinin miras dağılımı ile devri, hisse devirleri, aile üyeleri disiplin kuralları, aile üyeleri özlük hakları, Aile anayasası oluşturma ve onaylanması vb. faaliyetler ele alınır, karara bağlanır ve aile anayasası olarak yayınlanır.
Aile lideri ve kurucu aile üyelerinin uzlaşması ve benimsemesi ile oluşturulan aile anayasası gerektiğinde resmi şirket ana sözleşmesine de eklenebilir.
Birçok aile işletmesi, kurumsallaşmanın nasıl yapılacağını bilmediklerinden kurumsallaşma konusunda bir türlü adım atmamaktadırlar.
Aile işletmelerinin gelişmesi, sürekliliğinin ve nesillere devrinin sağlanabilmesi için, kurumsallaşması zorunludur. Kurumsallaşma, işletmenin kuruluş veya büyümeye başladığı noktada oluşmaya başlaması gereken bir kurallarla yönetim yaklaşımıdır. İşletmeler büyüdükçe kurumsal seviyenin de ilerlemesi gerekir.